సుందరకాండ

అసలు బట్టలులేవని అనరు. నిద్రాబల పరాజిత అయిన స్ర్తి ప్రక్కదాని బట్టను కూడా తానే పైన వేసికొందట.
ఇపుడు రెండు చీరలున్నదానిని స్వామి చూస్తున్నాడట. ఇలాంటి సంస్కారంతో అలాంటి స్వరూపాల్ని చూస్తూన్న స్వామి-
జగామ మహతీం చింతాం ధర్మ సాధ్వస వంకితః
ధర్మలోపభయాన్ని పొందేడట. పరోపకారం కోసం చేసే పనే అయినా అందులో స్వార్థ భావన ప్రవేశిస్తోందేమో అని సత్పురుషులు భయపడుతూ ఉంటారు. అందుకనే మధ్యలో మనో విమర్శనమును చేసికొంటూ ఉంటారు. స్వామి అనుకొంటున్నాడు.
ఏమిటి నే చేస్తున్నది. ఎందుకు నే చూస్తున్నది. ఇలా ఒకరి నుండి ఒకరిని చూసికొంటూ వస్తున్నానే- ఇటువంటి వాళ్ళను చూడటంలో నాలో ఆసక్తి కాని తద్రూపమైన కామం కాని ఉందా?
ఒక్కసారి తన మనస్సును తాను పరామర్శ చేసికొన్నాడు.
లేదు అనే నిర్ణయానికి వచ్చేడు. వచ్చి హేతువును చూపిస్తున్నాడు.
నహి మే మనసః కించిద్వైకృత్యముపపద్యతే
నా మనస్సు ఏవిధమైన వికారాన్ని పొందలేదు. ఈ స్ర్తిలను చూడకముందు సీతానే్వషణ దీక్షాదక్షమైన మనస్సెలా ఉందో ఇప్పుడూ అలాగే ఉంది.
మనోహి హేతు స్సర్వేషాం ఇంద్రియాణాం ప్రవర్తనే
శుభాశుభాస్వవస్థాసు తచ్చమే సువ్యవస్థితమ్
అనుకొన్నాడు. అదీ ధృతి అంటే-
అందుకని నే చేస్తున్న పని సరియైనదే. ఇంద్రియాలన్నీ విషయాలపై ప్రసరించడానికి మనస్సే కారణం. ఆ మనస్సే శుభ అశుభ అవస్థాకారణం అవుతున్నది గదా! అటువంటి నా మనస్సు సువ్యవస్థతలో వుంది. అంటే ఏ వికారాన్ని పొందటంలేదు. కనుక నే చేస్తున్న పని సరియైనదే. ఇదీ స్వామి తన మనస్సును తాను పరీక్షించుకొనిన విధానం. అయితే మరి ఎంతసేపు స్ర్తిల మధ్యనే వెదుకుతావెందుకు? అని అంటారేమో?
నాన్యత్రహి మయా శక్యా వైదేహీ పరిమార్గితుం
స్ర్తీయో హి స్ర్తిషు దృశ్యనే్త సదా సంపరి మార్గణే
ఆడుదాని కొరకు ఆడువాళ్ళ మధ్యలో వెదుకక ఇంకెక్కడ వెదుకను? మృగాలమధ్య వెదుకనా? ఇలా తపనపడి తర్కించుకొని ప్రతిస్థలాన్ని వెదుకుతూ అనే్వషణలోని ప్రతిక్షణానికి ముందు సంస్కారాన్ని అడ్డుపెట్టుకొని-
పాన భూమిని విడిచిపెటిట అడుగు ముందుకు వేస్తున్నాడు. శ్రీరామపత్ని కనబడటంలేదు. అనేక విధాన ఆలోచిస్తున్నాడు.
ధ్రువం హి సీతా మ్రియతే యథా విచిన్వతో దర్శన మేతి మైథిలీ
సీత చనిపోయి ఉండదు. వెతికితే కనబడుతుంది. ఇది సామాన్యం. సీత ధ్రువకళ. దానికి నాశనముండదు. సాధకుడనే్వషిస్తే దర్శింపబడుతుంది. పదహారవ చంద్రకళకు ధ్రువకళ అని పేరు. దానికి క్షయం లేదు.
ఇంకావుంది...