నేర్చుకుందాం

ఉ. పరుల ధనంబుఁ జూచి, పరభామల ఁ జూచి హరింపఁ గోరును
ద్గురుతరమానసంబనెడి దొంగను బట్టి నిరూఢదాస్య వి
స్ఫురిత వివేక పాశములఁ జుట్టి, భవచ్చరణంబనే మరు
త్తరువునఁ గట్టి నేయఁ గదె దాశరథీ కరుణాపయోనిధీ!

భావం: ఇతరులకు సంబంధించిన ద్రవ్యాన్ని ఇతరుల స్ర్తిలను అనగా పరస్ర్తిలను చూచినప్పుడు నా మనస్సు వాటిని అపహరించడానికి కోరుతుంది. అపహరించేవాడు దొంగ కనుక నా మనస్సు దొంగవంటిది. దానిని నీవు పట్టుకొని నీకు కైంకర్యం చేసేబుద్ధి అనే త్రాళ్లతో నీవు బంధించుము. అనగా నిగ్రహించుము. నీపాదాలు కల్పవృక్షం వంటివి కాబట్టి ఆ వృక్షానికి నా మనస్సును కట్టివేయుము

వ్యాఖ్యానం: కవి మనిషిలోని చంచలత్వాన్ని చూపిస్తున్నాడు. స్వభావానికి కారణమైంది మనస్సు. ఈ మనస్సు నిశ్చలంగా ఉండదు. ఎప్పుడు ఏమి కోరుతుందో ఎవరికెరుక? మహానుభావులైన వారు తపస్సంపన్నులైనవారు తమ మనస్సును నిగ్రహించడానికే తమకు కలిగిన కోర్కెలను అదుపులో పెట్టుకోవడానికే నిరంతరం ప్రయత్నం చేస్తుంటారు. కవి తన మనస్సును వివేకం లేని పశువుగా భావిస్తున్నాడు. ఎక్కడైనా పచ్చని చేను కనిపిస్తే ఆ చేను తాను మేయకూడదు అనే జ్ఞానం లేక చేనులో దూరం తిన్నంత తిని మిగిలినదాన్ని నాశనం చేస్తుంది దొంగపశువు. మానవుని మనస్సు కూడా అంతే. దొంగ తిండి కోసం అర్రులు చాస్తూ ఉంటుంది. కనుక మనసును నియంత్రించడం సాధారణ మనిషికి సాధ్యం కాదు. కనుక భగవంతుడికే కవి చెబుతున్నాడు. నా మనసును నీ స్వాధీనంలోకి తెచ్చుకుని నీపాదసేవార్చన అనేపనిని చేయించుము.