దిగులు ఓ మానసిక వ్యాధి (మీకు మీరే డాక్టర్)

ప్ర: రెండేళ్ళ క్రితం బావగారి మరణం తరువాత మా అక్కగారు పూర్తిగా దిగుల్లో కూరుకుపోయారు. ఎన్ని మందులు వాడినా ప్రయోజనం లేదు. ఏదైనా సలహా చెప్తారా?
-బోయపాటి చంద్రశేఖర్, మచిలీపట్నం
జ: మనసు ఆందోళనగానూ దిగులుగానూ ఉండే సందర్భాలు అందరికీ అనుభవంలోని విషయమే! ఏదో తెలియని ఆందోళనకర అంశం మనసులోపల కలిగించే అలజడి అది. ఇది మానవ సహజమైన భావోద్వేగం (ఎమోషన్). దీన్ని డిప్రెషన్, టెన్షన్, మానసిక వ్యాధి ఇలా అనాల్సిన అవసరం లేదు. ఆ మాత్రం స్పందన లేకపోతే మనిషికీ గొడ్డుకీ తేడా ఉండదు కదా! మనసులో బాధపడటం, ఇతరులకోసమో, తన కోసమో కొంత దిగులు పడటం అనేవి సహజ ప్రవృత్తులు.
ఎవరో కుర్రాడు లారీక్రింద పడ్డాడు.. అనే వార్త తెలిసినపుడు మనిషన్నవాడు ‘అయ్యో! ఏ తల్లి కన్నబిడ్డో’ అనుకుంటాడు. అనుకోవాలి కూడా! అది మనిషి మనిషయ్యాడనటానికి గుర్తు. ఒక విషాదకర సందర్భంలో మనసు ఒకింత ఆందోళన చెందటాన్ని సిట్యుయేషనల్ డిప్రెషన్ అంటారు. కానీ, ఆ వార్త విని ఓ వారం రోజులపాటు అన్నపానాలు మానేసి దిగుల్లో కూరుకుపోయే తత్త్వం వున్నపుడు అది కచ్చితంగా వైద్యపరమైన అంశం అవుతుంది. దీన్ని క్లినికల్ డిప్రెషన్ అంటారు.
రూపాయి కష్టానికి అర్ధరూపాయి నుండి రూపాయిదాకా బాధపడేవాడికి ఏ బాధలూ ఉండవు. కానీ, రూపాయి కష్టానికి వంద రూపాయలు బాధపడటమే క్లినికల్ డిప్రెషన్‌కు కారణం అవుతుంది.
బాధకలిగే సన్నివేశం వచ్చినపుడు బాధపడటమే మంచిది. బాధపడితేనే ఆ ఆందోళనలోంచి బయటపడటం సాధ్యం అవుతుంది. అలా బయటకు రాలేకపోయిన వ్యక్తులు చికిత్స అవసరం అయ్యే డిప్రెషన్‌ను (క్లినికల్ డిప్రెషన్)లోకి వెళ్ళే ప్రమాదం ఉంది.
సకారణంగా వచ్చే ఆందోళన (సిట్యుయేషన్ డిజార్డర్)ని అడ్జెస్ట్‌మెంట్ డిజార్డర్ అని కూడా పిలుస్తారు. ఆందోళనతో కూడుకున్న మానసిక స్థితి (డిప్రెస్డ్ మూడ్) అనేది స్వల్పకాలికం. కొద్దిసేపు అయ్యాక మనసు ఆ మూడ్‌లోంచి బయటకు వచ్చేస్తుంది. ఆత్మీయుడైన ఒక వ్యక్తి మరణించాడనుకోండి.. ఎన్నాళ్లు ఏడుస్తారు? నెమ్మదిగా ఒక్కొక్కరే ఆ విషాదంలోంచి బయటపడుతూ వస్తారు. మొదటి రోజు శవాన్ని లేపేటప్పుడు ఉన్న విషాదం పనె్నండో రోజున ఉండదు. మానసిక ఆరోగ్య సంపన్నుడు ఇలా విషాదంలోంచి బయటపడగలుగుతాడు. చావులే కాదు అనేక రకాల నష్టాలు, ఉద్యోగం పోవటం, విడాకుల్లాంటి అంశాలు ఇలాంటివే! మనసు కుదుటపరచుకో.. మనోధైర్యం కూడగట్టుకో.. ఇంక అందులోంచి బయటకురా! జరగవలసిందేమిటో చూడూ.. ఇలా పలకరించి సానుభూతి చూపించి, ధైర్యం నూరిపోస్తాం. సకారణ మానసిక ఆందోళనకు అదే ఇతరులు ఇవ్వగలిగిన మందు కూడా! మారిన ఆ పరిస్థితులకు అనుగుణంగా నష్టపోయిన వ్యక్తి లేదా బాధితుడు కూడా మారిపోగలిగితే విషాదంలోంచి బయటకు (రికవరీ) రాగలుగుతారు. అలా బయటకు వచ్చే వరకూ బాధితుడి దైనందిన జీవన అంశాలన్నీ కుంటినడకే నడుస్తాయి. ఎన్నాళ్ళయినా అలా బయటకు రాలేకపోయిన వ్యక్తులు చికిత్సాపరమైన డిప్రెషన్‌ను లోనై, తమ కెరీరును దెబ్బతీసుకునే ప్రమాదం ఉంది.
చింత శోకం అనీ రెండు రకాల విషాదాలున్నాయి. ఆత్మీయుల మరణం వలన కలిగే విచారాన్ని శోకం (వౌర్నింగ్) అంటారు. తీరని నష్టం కలిగించే ఇతర సన్నివేశాల వలన కలిగే దుఃఖాన్ని చింత (మెలాంఖోలీ) అంటారు. కోపం, ఏ పని చేయబుద్ధి కాకపోవడం, శ్రద్ధ పెట్టలేకపోవటం, నిరాశ, నిస్పృహ, నిద్రపట్టకపోవడం, ఏదో తెలీని భయం, గుబులు, పెద్దగా ఏడ్చేయాలనిపించటం, ఎవరితోనూ కలవబుద్ధి కాకపోవటం, ఆత్మహత్య చేసుకోవాలనిపించటం.. బాధాకరమైన సంఘటనలు జరిగినపుడు ఇలాంటి లక్షణాలు సహజంగా ఉంటాయి. ఇవి తగు మోతాదులో స్వల్పకాలం ఉండేవే! అవి దీర్ఘకాలం కొనసాగినపుడు, మితిమీరి ఉన్నపుడు చికిత్స అవసరమయ్యే డిప్రెషన్‌కు లోనైనట్టు లెక్క! 90 రోజులు దాటి అలాంటి స్థితి నడిస్తే, వైద్యపరమైన జాగ్రత్తలు తీసుకోవాల్సిన అవసరం ఉంటుంది.
సాధారణంగా వ్యక్తులు తనకు డిప్రెషన్ ఉందనీ, తగ్గించమని చికిత్సకోసం వచ్చేవాళ్ళు అరుదు. వాళ్ళు బాధే సౌఖ్యమనే ఒక భావనలో కూరుకుపోయి ఉంటారు. సమీప బంధువులు, మిత్రులే ప్రత్యేక శ్రద్ధ తీసుకోవాల్సి ఉంటుంది. చికిత్సకవసరమయే డిప్రెషన్ (మూడ్ డిజార్డర్)లో చింతా శోకభయ దుఃఖాదుల్లో మునిగిపోవటం ప్రధానంగా కనిపిస్తుంది. వాటిలోంచి వీళ్ళను బయటకు లాగడం అనేది సమస్యే! ఉపశమన వాక్కులు వీళ్ళమీద పనిచేసే స్థితి లేనప్పుడు వైద్యుని సంప్రదింపు తప్పనిసరి అవుతుంది. మూడ్ డిజార్డర్ వలన మెదడు లోపల మనసు రూపొందటానికి కారణమయ్యే రసాయనాల తూకంలో తేడాలు ఏర్పడతాయి. కాబట్టి దీర్ఘకాలం డిప్రెషన్ కొనసాగకుండా చూడాలి. తీవ్రమైన చింతా శోక భయదుఃఖాదులు వంశపారంపర్యంగా కూడా కలగవచ్చని, అవి పైన మనం చెప్పుకున్నట్టు, కోపం, నిరాశ, నెగెటివ్ భావోద్వేగాలకు దారితీస్తాయి. అవి, తాను ఎలా ఉండాలని, ఎలా జీవించాలని కోరుకున్నాడో ఆ దారిని తప్పించి వ్యక్తిని వెనక్కి మళ్లిస్తాయి. నెగెటివ్ ఆలోచన తిరోగమనానికి దారి తీస్తుందెప్పుడూ! ఈ నెగెటివ్ ధోరణి వలనే ఆల్కహాల్, మాదకద్రవ్యాలకు లోనుకావటం అనేవి జరుగుతుంటాయి. అమెరికన్ సైకియాట్రిక్ అసోసియేషన్ ప్రచురించిన డయాగ్నోస్టిక్ అండ్ స్టాటిస్టికల్ మాన్యువల్ ఆఫ్ మెంటల్ డిజార్డర్ (డిఎస్‌ఎమ్) పుస్తకంలో ఈ చికిత్స అవసరమైన డిప్రెషన్‌ను గురించి వైద్యులకే కాకుండా సామాన్యులకూ అవసరమైన కొన్ని సూచనలు ఉన్నాయి.
ఆందోళనకు లోనైన వ్యక్తి చిరాకుపడటం, దేనికీ సంతోషం ప్రకటించలేకపోవడం, బరువు తగ్గిపోవటం, లేదా స్థూలకాయం, అమిత ఆకలి లేదా పూర్తిగా ఆకలి చచ్చిపోవటం, నిద్రపట్టకపోవటం లేదా అమితంగా నిద్రలోకి జారిపోవటం, పనితీరు మందగించటం, అలసిపోవటం, శక్తి ఆసక్తి లేకపోవటం, ఇక తను జీవించటం అనవసరం అనీ తనవల్ల ఏమీ కాదని భావించటం, చావు, ఆత్మహత్యల గురించి ఆలోచించటం, భ్రమలు, భ్రాంతులు- ఇలాంటివన్నీ అధిక మొతాదుల్లో చికిత్సాపరమైన డిప్రెషన్ వ్యాధిలో కనిపిస్తాయి. తాత్కాలిక సందర్భవశాత్తూ వచ్చే డిప్రెషన్‌లో ఇన్ని లక్షణాలు ఉండవు. అంత తీవ్రంగానూ ఉండవు.
వీటిలో ఏ ఐదు లక్షణాలు రెండు వారాలకు మించి, రోజంతా ఉంటున్నట్టు కనిపించినా వైద్య సహాయం అందించటం అవసరం. గొప్ప పనిమంతులైన, సమర్థత కలిగిన, ప్రతిభావంతులైన వ్యక్తులు కూడా తమ అతి సున్నితత్వంవలన ఒక్కోసారి ఇలాంటి తీవ్ర చింత శోకాలకు లోనైతే కలిగే నష్టం అపారంగా వుంటుంది. ఎవరికివారు తాము త్వరగా తిప్పుకొని కోలుకోవటానికి (రికవరీ) ప్రయత్నించకపోతే ఈ పరిస్థితి వస్తుంది.
సందర్భవశాత్తూ కలిగే దిగులు, ఆందోళనల్లో సహానుభూతి అనేది మంత్రంలా పనిచేస్తుంది. వారికి కలిగిన బాధ తన బాధగా భావించి, అనునయించి వారిని బయటకు లాగే ప్రయత్నం ఆత్మీయులైన ఇతరులు చేయటం మానవ ధర్మం.
వ్యాయామం, ఆహారాన్ని జాగ్రత్తగా తీసుకోవటం, నిద్ర చెడకుండా జాగ్రత్తలు తీసుకోవటం, సన్నిహితులతోనూ, ఆత్మీయులతోనూ గడపటం, మనసుకు సంతోషాన్ని కలిగించే అంశాలమీదకు మళ్ళటం- ఇలాంటివి త్వరగా విషాదంలోంచి వ్యక్తుల్ని బయటపడేస్తాయి. వ్యక్తులు కూడా ఆ పరిస్థితికి తగ్గట్టుగా తిప్పుకుని, ఆందోళనలోంచి బయటపడటానికి ప్రయత్నించాలి. అవసరమైతే వైద్యుని సంప్రదించి దిగులు తగ్గించే ఔషధ సహాయం తీసుకోవచ్చు. తీవ్రమైన దిగులు దీర్ఘకాలంగా ఉన్నప్పుడు వైద్యుని సలహా తప్పనిసరి అవుతుంది.
ఆయుర్వేదంలో మనోబలాన్ని పెంపొందింపజేసే ఔషధాలు అనేకం ఉన్నాయి. అనుభవం కలిగిన వైద్యుని ద్వారా దీనికి మంచి చికిత్స పొందవచ్చు.
**
డా జి.వి.పూర్ణచందు,
సుశ్రుత ఆయుర్వేదిక్ హాస్పిటల్, సత్యం టవర్స్, 1వ అంతస్థు, బకింగ్‌హాంపేట,
పోస్ట్ఫాసు ఎదురు, గవర్నర్‌పేట, విజయవాడ-500 002.
సెల్: 9440172642, purnachandgv@gmail.com