మనుచరిత్ర ప్రబంధ దర్శనం

సీ. అంభోధివసన విశ్వంభరావలయంబు*
దనబాహుపురి మరకతము జేసె
నశ్రాంత విశ్రాణ నాసారలక్ష్మికి*
గవికదంబము* జాతకముల జేసె*
గకుబంతనిఖిలరా ణ్ణికరంబు* జరణమం
జీరంబు సాలభంజికల* జేసె
మహనీయనిజవిని ర్మలయశస్సరిసికి
గగనంబు గలహంసకంబు* జేసె
గీ. నతిశితకృపాణకృత్త మత్తారివీర
మండలేశసకుండల మకుటనూత్న
మస్తమాల్యపరంపరా మండనార్చి
తేశ్వరుండగునారసిం హేశ్వరుండు (మను1-30)
‘‘గకుబంత నిఖిల రాణ్ణికరంబు జరణ మంజీరంబు సాలభంజికల’’ జేసికొన్న మూరు రాయర గండ శ్రీకృష్ణదేవరాయ సార్వభౌముడి స్వహస్తాల తొడిగించు కొన్నాడు. ఇది చాటుపరం అయినా ‘అర్థపుందెరువాటుల్ తెగి’ జనప్రచారంలో చొరబడ్డవి కావని నమ్మవచ్చు. కవి నోరు మెదపటంతో తాళీదళాన చెక్కుడా రంభించి, పద్యం ఆపేటప్పటికి ఘంటమూ ఆపే వ్రాయసగాళ్లు ఉండేవారు. అందుచేత యథాతదంగా ఆనాటి భువన విజయాఖ్య సంసద్భవనంలో పలికినవే అనటం సత్యదూరం కాదు. అయితే ఏ కొంచెమైనా పాఠభేదాలున్నాయంటారా! కావ్యాల్లో కవి స్వహస్త లిఖితాలకే అలాంటివి కనిపిస్తున్నప్పుడు వేర్వేరు వ్రాయస గాళ్లు వ్రాసే ఆశు చాటువులకి ఏర్పడటం వింతకాదు. అంతమాత్రాన ఆ పద్యాల ఉనికిని కాదనలేము. అలాగే పెద్దన చెప్పినది అనబడే మరో చాటువు
చం: ఘనతర ఘూ ర్జరీ కుచయు-గక్రియ గూఢముగాక ద్రావిడీ
స్తనగతి తేటగాకయర - చాటగునాంధ్రవధూటి చొక్కపుం
జనుగవలీల గూఢతయు -జాటుదనంబును లేకయుండజె
ప్పిన నదివో కవిత్వమని - పించు నగిం చటుగాక యుండినన్.
ఇంకా ‘అల్లసానివాని అల్లిక జిగిబిగి’ అనే ప్రశస్తి ఉండనే ఉంది. అంత ప్రసిద్ధమైన ఆంధ్ర కవితా పితామహుని ‘స్వారోచిష మనుసంభవము’ సంగ్రహంగా ‘‘మనుచరిత్ర’’ అని వాడుకలో ఉన్న ప్రబంధాన్ని పరికించటం సాహితీపరుల కర్తవ్యం.

స్వారోచిష మనుసంభవము ‘‘కావ్యమంతయును గామపరమై కావ్య ప్రయో జనమును సంకుచితము చేసినది. తిక్కన పోతనాదుల వలెను పెద్దన కావ్య నిర్మాణమునకు బరమార్థమును సంకల్పించి యుండలేదు’’ (ఆంధ్రవాఙ్మయ సూచిక పుట 79) అనుట, అందులో పరమార్థ సంకల్ప విషయాన్ని శ్రీపల్లాదుర్గయ్యగారు ‘మనుచరిత్రము-ఉపదేశము’ శీర్షిక క్రింద ‘‘అది తలచుట పొరపాటు సత్య విరుద్ధము’’ (పుట 369) అని ఖండించినా ప్రబంధంలోనే కనిపించే చక్రవాకి, హరిణోత్తంసుల నిందాలాపాలని ఎత్తిచూపిస్తూ ‘‘బహుభార్యా ప్రియుండును, భోగలాలసుడునగు స్వరోచి’’ (ప్ర.వా.వి.1వ.సంపుట 371) అనటమూ ఇంకా ‘కావ్యరీతులు’ గ్రందంలో ‘స్వారోచిషమనుసంభవము’ శీర్షిక క్రింద 109వ పుటలో ‘‘ఈ కావ్యమున వసె్తై్వక్యము సిద్ధింప లేదనియు, ఇది ఏకనాయకాశ్రయము కాదనియు శృంగార రసప్రధాన కావ్యము కాదనియు ఋజువయినది’’గా విమర్శకా వతంస శ్రీవిన్నకోట మాధవరావుగారనటం ఎంతవరకూ సమంజసమో పరిశీలించటం ప్రధానాశయంగా కథాక్రమానుసారమైన ప్రబంధావలోకనం చేద్దాం.
అది క్రీ.శ. 16వ శతాబ్ది ప్రదమ పాదంలో ఆంధ్రసాహిత్య చరిత్రలో జగత్కళ్యాణ కరమైన ఒక పర్వదినం. విజయనగరంగా ప్రసిద్ధి పొందిన విద్యా నగరంలో భువన విజయాఖ్య సంసత్ (సభ) స్థిత సింహపీఠిని ‘‘ప్రబలరాజాధి రాజ వీరప్రతాప రాజపరమేశ బిరుదవిభ్రాజి యెవ్వడట్టి శ్రీకృష్ణదేవరాయాగ్రగణ్యుడు ప్రాజ్ఞుల గోష్ఠిన్ గవితామధురిమ డెందము దవులన్’’ గొలువైయున్నాడు.
ఇంకాఉంది