ఆధునికత, ముఖ్యంగా ఆధునిక సాహిత్యం, తిథి వార నక్షత్రాలు చూసుకుని మరీ పుట్టదు. అది సుదీర్ఘమయిన, సంక్లిష్టమయిన పరిణామ క్రమంలో భాగంగా రూపుదిద్దుకుంటుంది. మన భాషలోనూ అలాగే జరిగింది. తెలుగు సంప్రదాయ సాహిత్యం ‘క్షీణయుగం’ గండంలోనూ, చిత్ర-బంధ కవిత్వపు సుడిగుండంలోనూ పడికొట్టుకుంటున్న దశలోనే, ఆధునిక తెలుగు సాహిత్యం పురిటి నొప్పులు పడి, తొలి బిడ్డను కన్నది.

‘కథానికలు ఎంతో వినోదదాయకంగా వుంటాయి కానీ, ఆ ప్రక్రియను నిర్వచించే ప్రయత్నం - సాధారణంగా - పరమ విషాదకరంగా మారుతుం’దన్నాడు డేవిడ్ డేవిడర్. కథానికను ‘జీవిత శకలం’గా అభివర్ణించి చేతులు దులుపుకునేవాళ్లు నిజానికి ఏమీ నిర్వచించడం లేదని గమనించ ప్రార్థన! ఎందుకంటే, జీవితం ఏ నిర్వచనానికి తలొంచుతుంది కనక?

జీవితాన్ని ఓ రచయిత నదితో పోల్చాడు. ప్రవహించే కొద్దీ విశాలమూ, గహనమూ, దీర్ఘమూ అయ్యే స్రోతస్విని మాదిరే, జీవితం కూడా గడిచేకొద్దీ అనుభవ సంపన్నంగా మారుతుందన్నాడా రచయిత. జీవితానికే కాదు- దాన్ని ప్రతిఫలించే సాహిత్యానికి కూడా ఈ సూత్రం వర్తిస్తుంది. తెలుగు పాఠకుల అభిమాన రచనా ప్రక్రియగా పాతుకుపోయిన నవల ఒకటిన్నర శతాబ్దంగా పొడుగూ వెడల్పూ లోతూ పెంచుకుంటూ పోతూనే ఉంది.

పందొమ్మిదో శతాబ్దం ప్రథమార్ధంలోనే తెలుగునాట, ముఖ్యంగా ఆనాటి సంకీర్ణ మద్రాసు రాష్ట్రంలో, సామాజిక పరిణామ పవనాలు పెద్దపెట్టున రేగాయి. ఆనాటి మద్రాసు రాష్ట్రానికి రాజధానీ నగరంగా ఉన్న చెన్నపట్నం ఈ పరిణామ శీలతకు కేంద్రంగా నిలిచింది. చెన్నపట్నం కాకుండా, ఉత్తర సర్కారులుగా పిలిచే మధ్య కోస్తా - ఉత్తర కోస్తా జిల్లాల్లో కూడా ఈ సామాజిక పరిణామ ప్రభంజనం విజృంభించింది.